Nguyên tác

Long Mã là hóa thân của kỳ lân là một linh vật thủ đắc tất cả những phẩm chất tốt đẹp, với sự kết hợp đặc biệt giữa rồng, lân và ngựa, nó được mô tả là có sừng và bờm của rồng, mình của con hươu xạ, đuôi bò, trán sói, thân có vảy của kỳ lân, chân và móng của ngựa[3], thực chất long mã là sự kết hợp giữa đầu rồng, vảy rồng và thân ngựa[4], Long Mã được tả là con vật cao 8 thước 5 tấc, xương cổ dài, cánh bên phải nhúng xuống nước mà không ướt, trên có thánh nhân để bức cổ đồ[5]. Ở các nước có bản sắc văn hóa Đông phương như Trung Quốc, Việt Nam, tranh tượng Long mã thường được thực hiện theo mẫu mình ngựa có vẩy rồng, đầu rồng, lưng mang bảng Bát quái Tiên thiên, thế đứng rất uy nghi, phong thái hùng dũng đang tiến về phía trước[2].

Cách điệu

Hình tượng con Long Mã trên gốm sứ Chu Đậu ở Việt Nam có nét độc đáo và sáng tạo. Trên chiếc liễn thì long mã được thể hiện dưới dạng cổ điển, tuy nhiên không đứng trang nghiêm như long mã ở các bức bình phong mà là một con Long Mã như con ngựa phi đang tung vó phi trong mây, con vật này có đầu rồng với hai sừng dài, thân hình ngựa phủ vảy rồng, chiếc đuôi xoắn của kỳ lân, đôi cánh như một đám mây đao lửa kéo dài từ ức lên lưng long mã và tung bay về phía sau; còn trên đĩa tráng men thì Long Mã được thể hiện dưới dạng một con kỳ lân mập mạp đang tung vó bay trong mây, trên thân có vật có những đốm lớn nhỏ chi chít như ý tưởng Hà Đồ[6].

Một dạng long mã khác mang đậm chất ngựa hơn là bức vẽ long mã trên một thạp gốm men trắng hoa lam, trên vai và phân chân thạp trang trí văn cánh sen cách điệu, phần giữa thân thạp là một long mã đang phi nước đại giữa đám mây cuộn không theo kiểu truyền thống như trong nghệ thuật Trung Hoa và đã đã thể hiện một con ngựa có đôi cánh giống như mô típ ngựa có cánh trong nghệ thuật Hy Lạp và hình thượng ngựa có cánh trong văn hóa của dân tộc trên thảo nguyên Trung Á, con ngựa này cách điệu, tạo đường viền như một dải mây, trên mình ngựa cũng vẽ nhiều đốm lớn nhỏ xen lẫn nhau, phần đầu ngựa được thể hiện khác lạ, phần mõm khá dữ tợn, dường như đang hóa dần thành đầu rồng[6].

Phần khớp gối của hai chân sau phủ túm lông như chân kỳ lân, lòng đĩa còn thể hiện một con ngựa có cánh dài đang tung vó bay trong mây, con long mã này cũng mang đậm chất ngựa. Bố cục tạo hình Long Mã và các đám mây được bố cục theo dạng tròn, đầu long mã vươn cao, long mã trở nên linh hoạt hơn như nó đang chuyển động theo vòng tròn trên bầu trời; ngoài ra, con trên một chiếc đĩa men trắng hoa lam, một con ngựa có cánh đang sải vó phi nước đại, bao quanh long mã là những đám mây cách điệu hình đao lửa với nét độc đáo là đôi cánh ngựa cũng mang hình đám mây đao lửa, cổ ngựa vươn cao, động tác toàn thân như đang chuyển theo vòng tròn[6].

Khi bày trên mâm cúng thì Long Mã được kết bằng các loại quả để trông uy nghi, phồn thực[7], thường dùng từ 2 đến 5 loại quả, phần quả mập, đẹp, tròn, to vừa phải sẽ dùng để làm đầu, quả nhỏ hơn để bổ đôi làm tai. Đầu rồng còn được tạc bằng quả đu đủ xanh hoặc bằng gỗ (có biến tấu tạo hình như đầu một con nghê) có đủ mang, tai, râu, tóc. Mắt con Long mã phải là quả cau tươi tròn đều hoặc đôi mắt lóng lánh làm bằng hòn bi chai. Mũi rồng được đính bằng quả na mắt bổ đôi. Cổ xếp bằng hoa chuối, từng nếp lên nhau[8]. Mình ngựa tạo bằng những quả chuối tiêu tròn cạnh, còn xanh, đặt úp ngược lại, phần thân thì làm bằng chuối tươi, chọn quả tròn đều và dài để trườn mình con Long Mã, còn cài điểm hoa cúc, quả ớt đỏ, chọn quả quýt vàng để gắn vào những phần thân. Đuôi kết bằng những chùm hoa sập chim[9] để kết lông đuôi và sử dụng các loại hoa tươi như hoa cúc vàng, trắng, đỏ. Chân con vật cũng được xếp bằng những nếp hoa chuối[7].